An toàn điện gia đình: Nguyên nhân & cách phòng tránh dây điện bị chập

Hiện tượng dây điện bị chập là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vụ hỏa hoạn nghiêm trọng. Sự cố này không đơn thuần là mất điện tạm thời mà còn gây ra những rủi ro tiềm ẩn về hệ thống dây dẫn kém chất lượng.

Bên cạnh đó, kỹ thuật lắp đặt chưa đạt chuẩn là nguyên nhân chính khác dẫn tới các sự cố đáng tiếc.

Các thống kê gần đây của Cục Cảnh sát PCCC và CNCH (Bộ Công an) cho thấy, trong giai đoạn từ 2012 – 2020, có hơn 27.500 vụ cháy, trong đó khoảng 14.200 vụ có nguyên nhân từ sự cố hệ thống điện (chiếm 51,9%), trong đó chập điện chiếm tỷ lệ cao nhất.

Bài viết này, Ngoc Lan Cable sẽ giúp bạn:

• Biết được các nguyên nhân chính gây chập điện và cách đánh giá mức độ rủi ro
• Các bước xử lý theo quy trình khi phát hiện sự cố
• Cách phòng tránh chập điện từ bước chọn vật tư trước khi thi công

Bên cạnh đó, việc kiểm tra kỹ thuật chuyên nghiệp giúp định vị đoạn dây bị hỏng chính xác. Đặc biệt đối với hệ thống điện âm tường, việc phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường có thể ngăn chặn các sự cố đáng tiếc xảy ra.

1. Dây điện bị chập là gì?

Dây điện bị chập là tình trạng xảy ra khi có sự tiếp xúc không đúng cách giữa các dây dẫn điện, thường là dây pha tiếp xúc với nhau hoặc dây pha tiếp đất, làm giảm điện trở của mạch điện. Điều này khiến cường độ dòng điện tăng đột ngột, dẫn đến chảy nhiệt và gây cháy hệ thống cũng như các thiết bị điện.

2. Nguyên nhân dây điện bị chập

Đa phần các sự cố chập điện bắt nguồn từ việc sử dụng dây điện kém chất lượng. Dưới đây là các nguyên nhân chủ yếu:

1. Lớp cách điện lão hóa

Lớp cách điện bị lão hóa là thủ phạm chính gây ra 70% các trường hợp chập điện. Vỏ bọc PVC không đạt chuẩn trở nên giòn và nứt vỡ chỉ sau 3-5 năm sử dụng. Khi lớp bảo vệ bị phá vỡ, hai lõi đồng bên trong tiếp xúc trực tiếp khiến ngắn mạch xảy ra ngay lập tức, dẫn tới nguy cơ cháy nổ tăng cao đáng kể.

Để phòng tránh, cần chọn dây có vỏ bọc dây điện nguyên sinh đạt chuẩn IEC 60227. Việc này sẽ giúp kéo dài tuổi thọ, chống lão hóa trong điều kiện môi trường bình thường.

2. Tiết diện dây không đủ dẫn đến quá tải

Sử dụng dây tiết diện quá nhỏ cho tải lớn gây quá tải liên tục – ví dụ dây 1.5mm² cho điều hòa 2HP sẽ vượt quá khả năng chịu tải. Khi dòng điện vượt quá khả năng cho phép, dây bị quá tải liên tục nóng dần, nhiệt độ cao làm mềm và phá hủy lớp cách điện. Dây bị uốn cong hoặc rung động khiến hai lõi tiếp xúc nhau, từ đó gây chập điện.

Do đó, chọn tiết diện dây phải phù hợp với công suất thiết bị: dây 2.5mm² cho ổ cắm thông thường dưới 2200W, dây 4.0mm² cho điều hòa 2HP trở lên.

3. Đấu nối không đúng kỹ thuật

Các điểm nối dây không siết chặt, đấu nối sai đầu cos hoặc quấn băng keo đơn giản sẽ tạo ra điện trở tiếp xúc cao. Nhiệt lượng tập trung sinh ra tại những vị trí này khiến nhiệt độ tại điểm nối có thể đạt 150-200°C đủ làm tan chảy băng keo và vỏ dây, kết quả là chập điện xảy ra tại điểm nối.

Theo tiêu chuẩn kỹ thuật, mọi mối nối phải dùng đầu cos hoặc hàn thiếc, các mối nối bọc kín trong hộp nối chuẩn IP54. Không sử dụng băng keo điện như giải pháp lâu dài.

Tham khảo thêm: Quy trình lắp đặt dây cáp điện đúng chuẩn để biết cách đấu nối dây đúng cách

4. Môi trường ẩm ướt và tác động vật lý

Tường bị ẩm sẽ làm cho nước hơi nước len lỏi vào hệ thống điện âm tường. Đồng thời, độ ẩm cao làm giảm độ bền cơ học của vỏ nhựa, khiến vỏ nhựa dễ nứt vỡ hơn trong môi trường ẩm ướt. Từ đó mà cho lõi đồng dễ bị lộ ra ngoài và tiếp xúc với nhau, hiện tượng này cũng là một trong những nguyên nhân gây chập điện.

Một số nguyên nhân khác phổ biến khác như chuột cắn phá vỏ dây, thường xảy ra ở khu vực nông thôn.

Sử dụng dây có chất lượng vỏ bọc ngoài tốt hoặc lắp đặt ống luồn PVC kín, ngăn chuột cắn phá và dễ dàng kiểm tra xử lý thấm tường định kỳ.

3. Quy trình 4 bước xử lý khẩn cấp khi phát hiện chập điện

Sau khi hiểu rõ các nguyên nhân, việc nắm vững cách xử lý chập điện đúng quy trình có vai trò quyết định. Xử lý đúng cách có thể cứu sống bạn và hạn chế tối đa thiệt hại tài sản.

Bước 1: Ngắt nguồn điện tổng ngay lập tức

Đầu tiên, hãy nhanh chóng ngắt cầu dao tổng tại tủ điện để tránh nguy cơ bị điện giật và đảm bảo an toàn cho việc sữa chữa. Tuyệt không chạm tay trần vào bất kỳ thiết bị điện nào khi chưa ngắt điện.

Nếu aptomat ở vị trí nguy hiểm hoặc có lửa bốc lên, hãy dùng thanh gỗ hoặc các vật dụng cách điện để ngắt cầu dao.

Bước 2: Cô lập khu vực cháy và dập lửa đúng cách

Nếu đã có lửa phát sinh, chỉ sử dụng bình chữa cháy CO2 hoặc bình bột khô. Tuyệt không tạt nước vào đám cháy điện vì nước dẫn điện tốt và có thể gây giật điện.

Bước 3: Rút phích cắm các thiết bị điện khác

Sau khi dập tắt lửa, tiến hành rút phích cắm tất cả các thiết bị điện còn cắm trong ổ, tránh hiện tượng chập liên hoàn khi cấp điện trở lại. Chú ý các thiết bị có công suất lớn như điều hòa, tủ lạnh, máy nước nóng vì chúng có thể bị hư hỏng mạch điện bên trong do tác động của sự cố.

Bước 4: Gọi thợ điện chuyên nghiệp kiểm tra

Không tự ý cấp điện trở lại mà chưa có sự kiểm tra của kỹ thuật viên điện. Họ sử dụng thiết bị đo chuyên dụng xác định chính xác vị trí hư hỏng và đánh giá đầy đủ mức độ ảnh hưởng toàn bộ hệ thống. Việc “thử lại xem có chập nữa không” là hành động cực kỳ nguy hiểm có thể gây cháy nổ lần hai nghiêm trọng hơn.

4. Hướng dẫn cách kiểm tra dây điện bị chập

Sau khi xử lý tình huống khẩn cấp, bước tiếp theo là xác định chính xác vị trí hư hỏng. Với hệ thống điện âm tường, việc định vị đoạn dây bị chập đòi hỏi phương pháp kỹ thuật chuyên nghiệp. Dưới đây là 3 phương pháp thường được sử dụng:

Phương pháp 1: Quan sát trực quan và kiểm tra cảm quan

Phương pháp này phù hợp cho dây điện nổi hoặc dây trong tủ điện có thể nhìn thấy. Quan sát bề mặt dây có xuất hiện các hiện tượng sau đây hay không:
– Vết đen xém, vết ố vàng, hoặc dấu hiệu biến dạng không.
– Ngửi thấy mùi nhựa cháy khét tỏa ra từ khu vực nào?

Phương pháp 2: Sử dụng đồng hồ vạn năng (VOM)

Ngắt nguồn điện tổng và rút tất cả thiết bị ra khỏi ổ cắm, sau đó chỉnh đồng hồ vạn năng VOM sang thang đo Ohm (Ω). Đo điện trở từ dây pha tới dây trung tính – nếu đồng hồ chỉ giá trị gần 0 Ohm, hai dây đang bị dính nhau, đây chính là vị trí ngắn mạch.

Phương pháp 3: Đo điện trở cách điện bằng Megohmmeter (Megger)

Đo điện trở cách điện bằng thiết bị Megger giúp đánh giá chất lượng lớp vỏ bọc PVC, điều này rất cần lưu ý với dây âm tường không thể quan sát trực tiếp. Thiết bị này tạo ra điện áp cao 500-1000V DC, mục đích là kiểm tra khả năng chịu đựng của lớp cách điện.

Tiêu chuẩn đánh giá: Điện trở cách điện của dây tốt phải đạt tối thiểu 1 MΩ (1 triệu Ohm). Nếu giá trị đo dưới 0.5 MΩ, lớp cách điện đã bị xuống cấp nghiêm trọng, cần thay dây mới để đảm bảo an toàn.

5. Giải pháp phòng tránh dây điện bị chập

Sau khi xác định nguyên nhân dây xuống cấp, phòng ngừa chập điện hiệu quả là việc cần phải được tuân thủ nghiêm ngặt ngay từ khâu lựa chọn vật tư ban đầu.

Những điều quan trọng cần chú ý:

• Chọn dây có lõi đồng màu đỏ hồng tươi sáng, bề mặt nhẵn bóng không có vết đen hay gỉ sét. So với đồng tái chế, đồng nguyên chất giảm 40% nhiệt lượng tỏa ra và kéo dài tuổi thọ lớp cách điện gấp 2-3 lần.
• Vỏ dây phải dày đều, mềm mại khi bóp, không cứng hoặc giòn. Nếu vỏ dây tốt sẽ không bị nứt hay xuất hiện vết trắng. Đầu tư vỏ bọc chất lượng sẽ tốn kém chi phí ban đầu nhưng giúp tiết kiệm nhiều chi phí sửa chữa, thay thế sau này
• Chọn thương hiệu chính hãng, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Mỗi cuộn dây chính hãng phải có tem hologram chống giả, số lô sản xuất, ngày sản xuất và mã vạch có thể tra cứu trên website nhà sản xuất. Ngoài ra, sản phẩm còn phải đạt các tiêu chuẩn quốc tế như IEC hay TCVN để đảm bảo chất lượng.
• Thực hiện kiểm tra định kỳ bằng đồng hồ VOM hoặc Megger mỗi 2-3 năm giúp phát hiện sớm lão hóa.
• Thay thế ngay đoạn dây có dấu hiệu bất thường, đừng sửa chữa tạm bợ bằng băng keo dễ tìm ẩn rủi ro sự cố.

6. Câu hỏi thường gặp về dây điện bị chập

6.1. Dây điện âm tường bị chập có phải đục tường thay mới không?

Quyết định có cần đục tường hay không phụ thuộc vào kết quả đo điện trở cách điện bằng thiết bị Megger.

Nếu giá trị đo dưới 0.5 MΩ lớp cách điện đã xuống cấp nghiêm trọng, việc đục tường thay dây là bắt buộc để đảm bảo an toàn.

Trong trường hợp giá trị từ 0.5-0.8 MΩ, bạn có thể tạm thời sử dụng với điều kiện giảm công suất tải và giám sát chặt chẽ và lên kế hoạch thay dây trong vòng 6-12 tháng tới.

6.2. Làm sao nhận biết sớm dấu hiệu dây điện sắp bị chập để xử lý kịp thời?

7. Hành động ngay: Phòng ngừa chập điện hiệu quả và tiết kiệm

Chúng ta có thể hoàn toàn chủ động trong việc phòng tránh các vụ dây điện bị chập bằng cách sử dụng dây chất lượng và tuân thủ quy trình lắp đặt đúng kỹ thuật.

3 điểm quan trọng cần nhớ:

• Nắm được những nguyên nhân chính gây chập điện để có biện pháp phòng tránh
• Tuân thủ các bước xử lý khẩn cấp khi dây điện bị chập, đảm bảo an toàn tính mạng và tài sản
• Đừng đợi khi sự cố xảy ra mới hành động, hãy đầu tư cho việc chọn vật tư ngay từ đầu để phòng tránh các sự cố về chập điện sau này.

Liên hệ ngay với Ngoc Lan Cable để được đội ngũ kỹ sư giàu kinh nghiệm sẵn sàng giải đáp thắc mắc và tư vấn các tiết diện dây phù hợp với công suất thiết bị.